Miesiąc: wrzesień 2020

Rysunek Leonarda da Vinci „Człowiek Witruwiański datowany jest  na około rok 1490. Jego autor przedstawił na papierze, za pomocą ołówka, nagą postać mężczyzny w dwóch nałożonych na siebie pozycjach z rozstawionymi rękami oraz nogami i jednocześnie wpisaną w okrąg oraz kwadrat. Rysunek nawiązuje do traktatu De Architectura  (powstał pomiędzy 30 a 15 r. p.n.e), opracowanego przez słynnego rzymskiego architekta Witruwiusza. W tym antycznym dziele omówiono ludzkie ciało w kontekście poszukiwania doskonałych proporcji, co zwróciło uwagę Leonarda zafascynowanego anatomią człowieka. Da Vinci uważał, że funkcjonowanie ciała ludzkiego można porównać do działania mikrokosmosu na tle wszechświata. Na tej zasadzie zestawiał np. szkielet człowieka ze skałami planety, a działanie płuc podczas oddychania z odpływami i przypływami oceanów.  Rysunek Człowieka Witruwiańskiego jest przechowany w weneckiej Gallerie dell’Accademia i bardzo rzadko prezentuje się go na pokazach czasowych.

Jedno z najważniejszych dzieł rzeźbiarskich okresu klasycznego w sztuce greckiej przetrwało do naszych czasów jedynie pod postacią marmurowych kopii z czasów rzymskich.  Praca Myrona przedstawia nagiego atletę w momencie rzutu dyskiem. Jego prawa stopa jest zdecydowanie osadzona z przodu, podczas gdy lewa staje na palcach. Tułów i głowa są obrócone w prawo, natomiast prawe ramię cofa dysk. Dzięki temu poza sportowca jest bardzo dynamiczna a figura niezwykle proporcjonalna i zrównoważona. Praca może pochwalić się bardzo dużą wiedzą na temat anatomii człowieka, w czasach gdy nie przeprowadzano jeszcze sekcji na zwłokach ludzkich, a obserwacje ciała możliwe były jedynie podczas zawodów sportowych lub na pobojowiskach bitewnych. W dziele Myrona bardzo precyzyjnie zaznaczono rozciągnięte mięśnie, wymodelowane fałdy skóry oraz odwzorowano paznokcie u nóg i dłoni sportowca. Całe przedstawienie charakteryzuje się bardzo dużym realizmem przy jednoczesnej surowości stylu, przejawiającej się głównie w braku ukazania wewnętrznych  emocji dyskobola.

Giorgio Vasari z „Żywotach najsłynniejszych malarzy” pisał: „[Pollaioulo] przeprowadzał  sekcję wielu zwłok by widzieć wewnętrzną budowę ciała. Był pierwszym, który pokazał mięśnie zgodnie z kształtem i układem postaci.”. Na początku II połowy XV w. artyści dopiero zaczynali interesować się budową ciała człowieka, a Antonio Pollaiuolo, florencki malarz i rzeźbiarz, uznawany jest dziś za prekursora takiej metodologii. Niedługo po nim sekcje na zwłokach ludzkich zaczęli przeprowadzać też kolejni artyści , m.in. Michał Anioł i Leonardo da Vinci.  Jego najsłynniejsza rycina pt. „Walka nagich mężczyzn” ma stylistykę wybitnie klasycyzującą. Do dnia dzisiejszego nie wyjaśniono ostatecznie tematu przedstawionej sceny. Wśród najczęściej wymienianych hipotez pojawiają się nawiązania do mitologii, historii z czasów starożytnego Rzymu, zawodów atletycznych, z udziałem gladiatorów, mających na celu uczczenie śmierci wybitnej jednostki. Przedstawione na grafice postacie uchwycone są w różnych pozach i pod różnymi kątami. Dzięki temu ich mięśnie są napięte i wyolbrzymione. Przedstawienie takie, osiągnięte za pomocą tzw. pociągnięcia powrotnego, które można uzyskać na rysunkach piórem i tuszem, pozwalało zademonstrować dużą wiedzę artysty na temat anatomii i ruchu ludzkiego ciała. Rycina mogła zatem służyć też jako pomoc dydaktyczna dla innych artystów.

Stojąca w transepcie mediolańskiej katedry rzeźba św. Bartłomieja jest najsłynniejszą pracą artysty Marco d’Agrate. Apostoł przedstawiony został  z przewieszoną na ramionach i wokół ciała skórą, która na pierwszy rzut oka przypomina chustę. Przedstawienie takie odwołuje się do jego męczeńskiej śmierci, niezwykle okrutnej, został bowiem żywcem obdarty ze skóry, a potem ścięty. Odwołaniem do jego wiary chrześcijańskiej jest trzymana w lewej dłoni Biblia.  Arcydzieło charakteryzuje się niezwykle precyzyjnym uchwyceniem anatomii ciała i budowy mięśni.  Być może artysta znał słynny traktat o anatomii Andreasa Vesaliusa, który ukazał się w Wenecji w 1553 r.  Ciekawostką jest napis dodany do postumentu rzeźby o treści Non mi fece Prassitele, bensì Marco d’Agrate, charakteryzujący się wiarą artysty we własne umiejętności porównywalne z samym mistrzem z czasów antycznych Praksytelesem.

Obraz niderlandzkiego jest najpopularniejszym dziełem sztuki nowożytnej, łączącym świat anatomii i malarstwa. Namalowany na zlecenie amsterdamskiej gildii chirurgów ukazuje tytułowego dra Nicholaesa Tulpa przeprowadzającego w towarzystwie siedmiu widzów sekcję zwłok mężczyzny (Adriaana Arisza), na którym tego samego dnia wykonano karę śmierci. W I połowie XVII w. sekcje przeprowadzano raz do roku, zazwyczaj zimą i coraz częściej nadawano im publiczny charakter. Traktowano je z czasem jako spektakle porównywalne z wizytą w teatrze lub operze, dlatego też oprócz lekarzy i studentów brali w nich udział po opłacaniu nietanich biletów wstępu wszyscy zainteresowani. Z naukowego punktu widzenia ukazana przez Rembrandta sekcja nie została właściwie przedstawiona bowiem autopsje zaczynały się zawsze rozcięciem brzucha i klatki piersiowej. Tu zaś mamy do czynienia z przedstawieniem anatomii ręki człowieka, a dokładnie mechanizmu zginania palców. Inną niezgodnością jest brak na obrazie osoby preparatora, do którego należało przygotowanie ciała oraz wykonywanie właściwej autopsji przy komentarzu głównego prowadzącego  W prawym dolnym rogu malowidła widoczna jest natomiast otwarta księga, którą uważa się za traktat anatomiczny De Humani Corporis Fabrica opracowany przez Andreasa Vesaliusa. Rembrandt namalował jeszcze jeden obraz ukazujący sekcję człowieka – „Lekcję anatomii doktora Deymana” To drugie malowidło zachowało się jednak do czasów współczesnych niekompletne.