Słynni Anatomowie

Źródło: Wellcome Collection

Galen był greckim anatomem, pisarzem i filozofem, został okrzyknięty najsłynniejszym lekarzem Cesarstwa Rzymskiego a jego teorie zdominowały medycynę europejską na blisko 1500 lat. Urodził się ok. 129 roku n.e w Pergamonie (dzisiejsza Turcja). Studiował w Grecji, Aleksandrii  oraz Azji Mniejszej. Po ukończeniu studiów, został  głównym lekarzem szkoły gladiatorów w Pergamonie, zdobywając tym samym duże doświadczenie w leczeniu ran. Na początku 160 roku n.e wieku Galen przeniósł się na stałe do Rzymu i spędził tam resztę życia. Został lekarzem cesarza Marka Aureliusza, a później pełnił tę samą rolę wobec następców Aureliusza, Kommodusa i Septymiusza Sewera. Galen był twórcą metody eksperymentalnej w badaniach medycznych i przez całe życie przeprowadzał sekcje na zwierzętach w celu zrozumienia, jak funkcjonuje organizm. Niektóre z jego anatomicznych i fizjologicznych obserwacji były trafne – na przykład podczas wiwisekcji, demonstrował mięśnie i nerwy, które pośredniczą w powstawaniu głosu i oddychaniu; udowodnił że uszkodzenia rdzenia kręgowego spowodowały utratę ruchu i czucia ; że mocz powstaje w nerce (a nie, jak wówczas sądzono, w pęcherzu); zidentyfikował również 7 z 12 nerwów czaszkowych – takich jak nerw wzrokowy i nerw słuchowy. Jego badania ograniczał jednak fakt, że w czasach  w których żył nie było możliwości przeprowadzania autopsji ludzkich zwłok. Galen był płodnym autorem, napisał setki traktatów medycznych, z których większość niestety nie przetrwała do czasów dzisiejszych. W swoich pracach zbierał wszystkie dotychczas mu współczesne znaczące myśli medyczne greckie i rzymskie oraz dodał do nich własne odkrycia i teorie. Jego dokonania miały wpływ na medycynę przez 15 wieków po jego śmierci w 216 roku n.e . Dopiero w okresie Renesansu wiele z jego teorii zostało obalonych.


Źródło: Wellcome Collection

Mondino de Luzzi urodził się w 1270 roku we Florencji i ukończył studia medyczne na Uniwersytecie w Bolonii. Z tą uczelnią związał się na całe życie. Swoją pierwszą publiczną sekcję zwłok przeprowadził w Bolonii w 1315 roku Była to pierwsza udokumentowana publiczna sekcja od ponad 1700 lat. Jego publikacja Anathomia corporis humani napisana około 1316 roku była pierwszą europejską książką całkowicie poświęcona anatomii napisaną od czasów starożytności. Wiedza w niej zawarta była oparta na sekcji zwłok ludzkich i miała formę przypominającą podręcznik, pokazującą krok po kroku poszczególne etapy rozbioru ludzkiego ciała, zaczynając od brzucha (organy w nim zawarte ulegały rozkładowi najszybciej) aż po głowę. Przez 250 lat pozostała podstawowym źródłem na temat anatomii aż do czasów flamandzkiego anatoma Andreasa Vesaliusa i jego słynnego dzieła De Humani Corporis Fabrica. Wiele treści zawartych w dziele Mondino pochodzi z nauk Galena, Arystotelesa i Hippokratesa co powielało niejako błędy z przeszłości i co zostało skrytykowane 200 lat później przez Vesaliusa. Anathomia zawiera  m. in opisy chirurgicznego leczenia przepukliny oraz operację zaćmy jak również opisuje szwy czaszkowe oraz mózg. Pomimo pewnych niedoskonałości dzieło Mondino de Luzzi była najczęściej używanym tekstem anatomicznym przez następne 250 lat od momentu jej powstania.


Źródło: Wellcome Collection

Leonardo Da Vinci zainteresował sie anatomiaą poprzez malarstwo. Renesans celebrował piękno ludzkiego ciała a Da Vinci chciał zrozumieć jego strukturę, funkcję i proporcje i przedstawić je na swoich obrazach  tak realistycznie, jak to tylko możliwe. Od 1489 roku ten renesansowy artysta przeprowadził pierwsze badania anatomiczne, koncentrując sią na ludzkiej czaszce –  jej profile, przekroje są umiejętnie rysowane i cieniowane, a także ukazują poprawny przebieg nerwów i naczyń krwionośnych w jej wnętrzu. W 1506 roku dokonał pierwszej sekcji zwłok, szczegółowo opisując poszczególne etapy procesu. Po raz pierwszy opisał miażdżycę tętnic i po raz pierwszy w historii medycyny  marskość wątroby. Na Uniwersytecie w Pawie artyście pozwolono zbadać ponad 30 zwłok.  W latach 1510-1511 przygotował on wówczas serię osiemnastu, w większości dwustronnych, szkiców liczących około 240 rysunków które znane są jako Manuskrypt Anatomiczny A. Da Vinci koncentrował się na analizie kości i mięśni, szczegółowo ilustrując każdą kość ludzkiego ciała oraz poszczególne grupy mięśniowe. Naszkicował pierwsze znane przedstawienie ludzkiego kręgosłupa z typową krzywizną i prawidłową liczbą kręgów orz opisał wyrostek robaczkowy – za jego życia jego zapalenie leczono jedynie olejem rycynowym, dopiero w 1735 roku londyńskiemu lekarzowi Claudiusowi Amyandowi udało się po raz pierwszy udokumentować usunięcie wyrostka robaczkowego ze stanem zapalnym. Ponieważ nie był lekarzem, Papież odmówił mu dalszego dostępu do zwłok, więc musiał kontynuować swoje badania anatomiczne na organach zwierząt. Korzystał wiec z serc byków aby badając układ krwionośny. Wbrew tradycyjnej idei Galena rozpoznał ludzkie serce jako mięsień z czterema komorami. Krążenie krwi zostało szczegółowo opisane dopiero w 1628 roku przez angielskiego lekarza Williama Harveya. By sporządzić słynny rysunek embrionu w łonie matki, dokonał autopsji cielnej krowy i na jej podstawie sporządzil pierwsze przedstawienie płodu w lonie matki. Odkrycia Da Vinci mogły zrewolucjonizować anatomię, a tym samym całą medycynę, ale niestety nie opublikował swoich notatek za życia. Wiele z jego wczesnych odkryć zostało opisanych ponownie dopiero 250 lat później. Po jego śmierci w 1519 roku wiele rysunków zaginęło. Reszta została ponownie odkryta dopiero w XX wieku i obecnie jest w większości częścią kolekcji brytyjskiej rodziny królewskiej.


Źródło: Wellcome Collection

Alessandro Achillini urodził się w 1463 roku w Bolonii i  za swojego życia był znany głównie jako filozof. Dziś jednak jest pamiętany głównie ze swojej znacznej aktywności w badaniach anatomii człowieka. W 1484 roku uzyskał tytuł doktora filozofii i medycyny na Uniwersytecie Bolońskim i z Bolonią właśnie związał się przez większość swojego życia. Jego dwa najbardziej znane dzieła to De humani corporis anatomia i Annotationes anatomicae. W swoich pracach zawarł m. in dokładny opis żył ramienia, sklepienia mózgu, tzw. lejka i nerwu bloczkowego. Opisał również dokładnie zastawkę krętniczo-kątniczą, opisaną później przez Costanzo Varolio i Gasparda Bauhina. Wreszcie, Achillini przypisuje się pierwszy opis dwóch z trzech kosteczek słuchowych ucha wewnętrznego – młoteczka i kowadełka. Powszechnie uważa się go za największego badacza mózgu w XV wieku. Achillini jako pierwszy zademonstrował kilka błędów Galena, m.in. opisał siedem kości stępu (Galen twierdził że jest ich dziewięć). Wśród włoskich anatomów sprzed ery Vesaliusa  (Alessandro Benedetti, Gabriele Zerbi, Berengario da Carpi i Niccolo Massa) wpływ prac Achilliniego był niewielki, głównie dlatego, że jego prace nie były ilustrowane a średniowieczna terminologia jakiej używał wywodząca się głownie z tekstów Mondino de Luzzi była nieprzejrzysta i mocno przeplatana arabskimi terminami. Zmarł w roku 1512.


Źródło: Wellcome Collection

Bartolomeo Eustachi urodził się w 1500 roku. Był jednym z twórców anatomii i jednym z najważniejszych naukowców, którzy przyczynili się do powstania medycyny renesansu. Był również szesnastowiecznym rówieśnikiem Vesaliusa, chociaż obaj anatomie nie przepadali za sobą (Eustachi był zwolennikiem nauk Galena). Większość swojej kariery zawodowej spędził w Rzymie, gdzie uczył anatomii i przeprowadzał sekcje zwłok w szpitalach. W 1562 i 1563 roku Eustachi wydał niezwykłą serię rozpraw o: nerkach (De renum structura), uchu wewnętrznym (De auditus organis)  i układzie żylnym (De vena quae azygos graecis dicitur). Zostały one opublikowane w dziele Opuscula anatomica (1564). Traktat o nerkach był pierwszą pracą poświęconą temu narządowi. Rozprawa o uchu wewnętrznym zawierała poprawny opis trabki słuchowej, która nosi teraz nazwę trąbki Eustachiasza, na cześć słynnego anatoma. Eustachi był też pierwszym, który przeprowadził szczegółowe badania zębów traktat Libellus De Dentibus). W 1552 roku Eustachi przygotował serię 47 tablic anatomicznych przedstawiających ludzki szkielet i mięśnie, ale tylko osiem z nich zostało wydrukowanych za jego życia. Ostatecznie wszystkie tablice trafiły do Biblioteki Watykańskiej. W XVIII wieku papieski lekarz Giovanni Maria Lancisi dodał wyjaśnienia do wcześniej niepublikowanych tablic i opublikował kompletny zestaw w 1714 roku (dopiero 140 lat po śmierci Eustachiego)podtytułem Tabulae anatomicae Bartholomaei Eustachii. Chociaż ilustracje zawarte w pracy Eustachiego nie są aż tak doskonale, jak te w dziele De Humanis Corporis Fabrica Vesaliusa, Eustachi jest jednak czasami dokładniejszy w swoich opisach. Gdyby cały kompletny zestaw tablic został opublikowany dziesięć lat po Vesaliusie, a nie 140 lat później, jest wielce prawdopodobne, że obaj zostaliby uhonorowani jako współzałożyciele współczesnych badań anatomicznych. Eustachi zmarł 3 czerwca 1657 r.


Źródło: Wellcome Collection

Andreas Vesalius urodził się 31 grudnia 1514 roku w Brukseli w Belgii, będącej wówczas częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Vesalius studiował medycynę w Paryżu, ale został zmuszony do wyjazdu przed ukończeniem studiów, gdy Święte Cesarstwo Rzymskie wypowiedziało wojnę Francji. Następnie studiował na Uniwersytecie w Louvain, a następnie przeniósł się do Padwy, aby rozpocząć studia doktoranckie. Po ich ukończeniu w 1537 roku objął katedrę chirurgii i anatomii w Padwie. Dzięki stałemu dostępowi do zwłok skazańców, Vesalius był w stanie dokonywać wielokrotnych i porównawczych sekcji na ludziach. Było to wyraźne przeciwieństwo Galena, standardowego do tej pory autorytetu w dziedzinie anatomii, który z powodów religijnych ograniczał się do sekcji zwłok zwierząt, głównie małp. Vesalius zdał sobie sprawę, że obserwacje Galena i jego własne różnią się i że ludzie nie mają takiej samej anatomii jak małpy człekokształtne. W 1543 Vesalius opublikował słynne De Humani Corporis Fabrica. Bogato ilustrowane dzieło (najprawdopodobniej przez Stevena van Calcar, ucznia Tycjana) które przekształciło anatomię w temat, który opierał się na obserwacji empirycznej, zaczerpniętej bezpośrednio z sekcji ludzkich. W uznaniu zasług, został lekarzem na cesarskim dworze cesarza Karola V, a w 1555 r. objął służbę u syna Karola, Filipa II Hiszpanii. W 1564 roku wyjechał do Ziemi Świętej, ale zmarł 15 października 1564 roku na greckiej wyspie Zakynthos podczas podróży powrotnej do domu.

 

Źródło: Wellcome Collection

William Harvey był angielskim lekarzem, który jako pierwszy dokładnie opisał układ krwionośny a także przypisał sercu rolę pompy, rozprowadzającej krew po całym ciele. William Harvey urodził się w 1578 roku w Folkestone w hrabstwie Kent. Kształcił się w King’s College w Canterbury, potem na Uniwersytecie Cambridge a następnie studiował medycynę na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech, gdzie uczył go naukowiec i chirurg Hieronymus Fabricius. Fabricius, zafascynowany anatomią, uznał, że żyły w ludzkim ciele mają jednokierunkowe zastawki, ale nie znał ich funkcji. To Harvey przyjął podstawy nauki Fabrycjusza i przystąpił do rozwiązania zagadki, jaką rolę odgrywają zastawki w krążeniu krwi w organizmie. Po powrocie z Włoch w 1602 roku Harvey został mianowany w 1609 r.  lekarzem szpitala św. Bartłomieja w Londynie. W 1618 r. został osobistym lekarzem Jakuba I i syna Jakuba Karola, gdy ten został królem. Swoje badania Harvey kontynuował poprzez autopsje zwierząt. W 1628 roku opublikował swoje teorie w książce zatytułowanej Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus (Anatomiczne Studium Ruchu Serca i Krwi u Zwierząt), gdzie naukowo wyjaśnił zasadę krążenia krwi. To był ostateczny koniec wpływu nauk Galena na anatomię. Harvey jako pierwszy zasugerował, że ludzie i inne ssaki rozmnażają się poprzez zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik. Minęły kolejne dwa stulecia, zanim w końcu zaobserwowano komórkę jajową u ssaka, niemniej jednak teoria Harveya zyskała wiarygodność już za jego życia. Zmarł 3 czerwca 1657 roku.